Testy i kwestionariusze przydatne w diagnozowaniu uzależnienia od alkoholu
Korzystanie z testów zostało zapoczątkowane w latach 40. Testy mają za zadanie wychwycenie populacji osób pijących problemowo, u których wystąpiły wczesne objawy ryzykownego lub szkodliwego picia alkoholu, oraz ułatwienie postawienia diagnozy uzależnienia od alkoholu. Do najczęściej używanych w warunkach klinicznych testów przesiewowych należą: CAGE (nazwa pochodzi od pierwszych liter najważniejszych słów w poszczególnych pytaniach wersji oryginalnej), jego zmodyfikowane wersje przeznaczone dla kobiet w ciąży - TWEAK i T-ACE oraz MAST (25-pytaniowy Michigan Alcoholism Screening Test) wraz z jego skróconymi modyfikacjami (10-pytaniowym BMAST i 13-pytaniowym SMAST), SAAST (35-pytaniowy test do samooceny - Self-Administered Alcoholism Screening Test), a także AUDIT. Do badań przesiewowych wśród młodzieży opracowano w 1990 roku test POSIT (Problem-Oriented Screening Instrument for Teenagers), który zawiera 14 pytań dotyczących picia alkoholu oraz używania innych substancji psychoaktywnych.
CAGE
Test CAGE jest bardzo wygodny, bowiem jego wypełnienie zajmuje około 1 minutę. Nie jest jednak wystarczający do postawienia diagnozy uzależnienia. Według Mayfielda odpowiedź "tak" na co najmniej dwa pytania koreluje w najwyższym stopniu (r=0,89) z kompleksową diagnozą uzależnienia od alkoholu, a zdaniem Busha i wsp. wskaźnik trafności testu CAGE wynosi 62%, to jednak powinien być on uzupełniany pytaniami dotyczącymi ilości wypijanego alkoholu, problemów z kontrolowaniem ilości czy częstotliwości picia, zjawiska tolerancji oraz ewentualnego występowania objawów abstynencyjnych po odstawieniu alkoholu.
Pytania testu CAGE:
1. Czy zdarzały się w Twoim życiu takie okresy, kiedy odczuwałeś konieczność ograniczenia swojego picia?
2. Czy zdarzało się, że różne osoby z Twojego otoczenia denerwowały Cię uwagami na temat Twojego picia?
3. Czy zdarzało się, że odczuwałeś wyrzuty sumienia lub wstyd z powodu swojego picia?
4. Czy zdarzało Ci się, że rano po przebudzeniu pierwszą rzeczą było wypicie alkoholu dla uspokojenia lub "postawienia się na nogi"?
Udzielenie co najmniej dwóch twierdzących odpowiedzi na powyższe pytania wskazuje na znaczne prawdopodobieństwo istnienia uzależnienia od alkoholu.
MAST
Udzielenie co najmniej 5 twierdzących odpowiedzi na pytania zawarte w skróconej wersji testu MAST (BMAST) jest, zdaniem niektórych badaczy, wystarczającym kryterium do rozpoznania uzależnienia od alkoholu. Pytania te brzmią:
1. Czy uważasz, że pijesz w taki sam sposób jak większość ludzi?
2. Czy Twoi przyjaciele bądź krewni uważają, że Twoje picie nie mieści się w normie?
3. Czy kiedykolwiek brałeś udział w spotkaniu Anonimowych Alkoholików?
4. Czy straciłeś kiedykolwiek przyjaciela lub dziewczynę z powodu picia?
5. Czy miałeś kiedykolwiek kłopoty w pracy z powodu alkoholu ?
6. Czy z powodu picia zaniedbałeś kiedykolwiek swoje obowiązki, sprawy rodzinne lub opuściłeś pracę kilka dni pod rząd?
7. Czy miałeś kiedykolwiek delirium tremens (majaczenie alkoholowe), nasilone drżenia czy po nadużyciu alkoholu słyszałeś głosy lub widziałeś nie istniejące rzeczy?
8. Czy z powodu picia zwracałeś się kiedykolwiek do kogokolwiek z prośbą o radę?
9. Czy przebywałeś kiedykolwiek w szpitalu z powodu picia?
10. Czy byłeś kiedykolwiek zatrzymany za prowadzenie pojazdu po użyciu alkoholu lub czy kiedykolwiek prowadziłeś pojazd po wypiciu alkoholu?
AUDIT
Pod koniec lat 80. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaproponowała stosowanie przesiewowego testu AUDIT (The Alcohol Use Disorders Identification Test), który:
- umożliwia wychwycenie populacji osób pijących w sposób ryzykowny i szkodliwy dla zdrowia,
- dotyczy aktualnego poziomu i stylu picia,
- koresponduje z sugerowanymi przez tę organizację kryteriami diagnostycznymi, zawartymi w 10 wersji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10),
- jest wystandaryzowany w sześciu krajach,
- oprócz wywiadu uwzględnia dane z badania fizykalnego oraz poziom gamma-glutamylo-transferazy (GGT).
Test składa się z dwóch części, tj. z wywiadu alkoholowego i badania klinicznego.
Część A: wywiad alkoholowy
1. Jak często pije Pan napoje zawierające alkohol?
(0) nigdy
(1) raz w miesiącu lub rzadziej
(2) dwa - cztery razy w miesiącu
(3) dwa - trzy razy w tygodniu
(4) cztery lub więcej razy w tygodniu
2. Ile porcji alkoholu wypija Pan w ciągu całego dnia ,w którym Pan pije?
(0) jedną-dwie
(1) trzy-cztery
(2) pięć-sześć
(3) siedem-dziewięć
(4) dziesięć lub więcej
3. Jak często zdarza się Pani/Panu wypić w ciągu jednego dnia sześć lub więcej porcji?
(0) jeden-dwa razy
(1) trzy-cztery razy
(2) pięć-sześć razy
(3) siedem-dziewięć razy
(4) dziesięć lub więcej razy
4. Jak często, w ciągu ostatniego roku miał Pan/i trudności w przerwaniu rozpoczętego picia?
(0) jeden-dwa razy
(1) trzy-cztery razy
(2) pięć-sześć razy
(3) siedem-dziewięć razy
(4) dziesięć lub więcej razy
5. Jak często, w ciągu ostatniego roku, zdarzało się Pani/Panu w związku z piciem alkoholu zrobić coś niewłaściwego, co naruszyło przyjęte w Pana środowisku normy postępowania?
(0) jeden-dwa razy
(1) trzy-cztery razy
(2) pięć-sześć razy
(3) siedem-dziewięć razy
(4) dziesięć lub więcej razy
6. Jak często, na przestrzeni ostatniego roku zdarzyło się Pani/Panu wypić rano alkohol dla "odzyskania formy" po wczorajszym piciu?
(0) jeden-dwa razy
(1) trzy-cztery razy
(2) pięć-sześć razy
(3) siedem-dziewięć razy
(4) dziesięć lub więcej razy
7. Jak często, na przestrzeni ostatniego roku miał Pan/i wyrzuty sumienia lub poczucie winy w związku z piciem alkoholu?
(0) jeden-dwa razy
(1) trzy-cztery razy
(2) pięć-sześć razy
(3) siedem-dziewięć razy
(4) dziesięć lub więcej razy
8. Jak często, na przestrzeni ostatniego roku miał Pan/i trudności z odtworzeniem wydarzeń, jakie miały miejsce podczas picia?
(0) jeden-dwa razy
(1) trzy-cztery razy
(2) pięć-sześć razy
(3) siedem-dziewięć razy
(4) dziesięć lub więcej razy
9. Czy kiedykolwiek doznał Pan urazu fizycznego lub spowodował/a uraz u innej osoby, a miało to związek z piciem przez Pana alkoholu?
(0) nie
(2) tak, ale nie na przestrzeni ostatniego roku
(4) tak, w ostatnim roku
10. Czy ktokolwiek z Pana bliskich, przyjaciół, znajomych, a może lekarz czy inny pracownik służby zdrowia interesował się Pana piciem lub sugerował ograniczenie picia alkoholu?
(0) nie
(2) tak, ale nie na przestrzeni ostatniego roku
(4) tak, w ostatnim roku
Suma punktów
Część B : badania kliniczne
Urazy fizyczne
1. Czy doznał Pan urazów głowy po 18 roku życia?
(3) tak
(0) nie
2. Czy doznał Pan jakiegokolwiek złamania kości po 18 roku życia?
(3) tak
(0) nie
Badanie fizykalne
3. Zaczerwienienie spojówek
(0) nie stwierdza się
(1) słabo nasilone
(2) średnio nasilone
(3) znacznie nasilone
4. Odbiegające od normy unaczynienie skóry
(0) nie stwierdza się
(1) słabo nasilone
(2) średnio nasilone
(3) znacznie nasilone
5. Drżenie rąk
(0) nie stwierdza się
(1) słabo nasilone
(2) średnio nasilone
(3) znacznie nasilone
6. Drżenie języka
(0) nie stwierdza się
(1) słabo nasilone
(2) średnio nasilone
(3) znacznie nasilone
7. Powiększenie wątroby
(0) nie stwierdza się
(1) słabo nasilone
(2) średnio nasilone
(3) znacznie nasilone
8. Wartości gamma-glutamylo-transferazy
(0) poniżej średniej wartości normy (< 30 JU/l)
(1) powyżej średniej wartości normy (30-50 JU/l)
(3) powyżej normy (> 50 JU/l)
Suma punktów
Interpretacja wyników:
- Osoby, które uzyskały 8 lub więcej punktów wymagają dodatkowych badań diagnostycznych.
- Osoby, które mają podwyższone wyniki w trzech pierwszych skalach, przy nie podwyższonych wynikach w pozostałych uznaje się za osoby pijące w sposób ryzykowny.
- Podwyższone wyniki w skalach 4-6 pozwalają podejrzewać uzależnienie.
- Podwyższone wyniki w pozostałych skalach przemawiają za piciem szkodliwym.
Należy pamiętać, że AUDIT jest tylko testem przesiewowym, a nie testem (narzędziem) diagnostycznym. Daje tylko ogólną orientację w problemie i dlatego powinien być uzupełniany obserwacją kliniczną.
Test "Baltimorski"
Pewną orientację w nasileniu problemu alkoholowego daje również dość popularny w Polsce test, który powstał w amerykańskim szpitalu John Hopkins' University (Baltimore, Maryland). Z dołączonej instrukcji wynika, że w przypadku udzielenia rzetelnych odpowiedzi, uzyskanie jednej twierdzącej odpowiedzi powinno być ostrzeżeniem, że można stać się alkoholikiem. Dwie twierdzące odpowiedzi świadczą z dużym prawdopodobieństwem o uzależnieniu, natomiast trzy, zdaniem autorów, przemawiają definitywnie za uzależnieniem od alkoholu. Pytania brzmią:
1. Czy pijesz w pracy?
2. Czy Twoje picie wpływa niekorzystnie na życie domowe?
3. Czy pijesz dlatego, że jesteś nieśmiały wobec innych?
4. Czy picie wpłynęło na pogorszenie Twojej opinii w oczach otoczenia?
5. Czy miałeś kiedykolwiek wyrzuty sumienia z powodu picia?
6. Czy miałeś kiedykolwiek kłopoty finansowe na skutek picia?
7. Czy Twoje picie jest powodem zmartwień rodziny?
8. Czy pijąc stałeś się mniej ambitny?
9. Czy odczuwasz potrzebę picia codziennie o tej samej porze?
10. Czy jest Ci obojętne z kim pijesz?
11. Czy po piciu jednego dnia odczuwasz potrzebę wypicia nazajutrz?
12. Czy zauważyłeś, że na skutek picia zmniejszyła się Twoja sprawność fizyczna bądź umysłowa?
13. Czy picie wpływa negatywnie na Twoją pracę zawodową, bądź inne działania poza pracą?
14. Czy z powodu picia masz problemy ze snem?
15. Czy pijąc chcesz uciec od kłopotów?
16. Czy zdarza się, że pijesz samotnie?
17. Czy pijąc tracisz pamięć i nie wiesz, gdzie byłeś i co robiłeś?
18. Czy pijesz, aby wzmocnić pewność siebie?
19. Czy w związku z piciem byłeś kiedykolwiek w szpitalu, w izbie wytrzeźwień, ambulatorium itp.?
W ocenie wyników testu należy uwzględnić oczywiście polską specyfikę, pewną dowolność w interpretacji w tłumaczeniu poszczególnych pytań oraz fakt, że nie był on standaryzowany na polskiej populacji. Zastrzeżenia te nie pozwalają używać testu dla celów badawczych czy diagnostycznych, jednak zawarte w nim pytania mogą dać wielu osobom materiał do przemyśleń.
Sprawdź czy pijesz rozsądnie?
(Do tych, którzy chcieliby rozwiać swoje wątpliwości)
Proszę usiąść wygodnie, wziąć do ręki czystą kartkę papieru i ołówek. Przed udzieleniem sobie odpowiedzi (po cichu i tylko dla siebie) na pytanie "czy moje picie nie zaczyna stawać się problemem?" oraz przed podjęciem decyzji co robić dalej - proszę przypomnieć sobie:
- czy kiedykolwiek osoby z bliskiego otoczenia mówiły, że pijesz zbyt dużo albo zbyt często?
Jeżeli powiedziała tak chociaż jedna osoba, której nie oceniasz jako swojego wroga - postaw na kartce kreskę.
- czy kiedykolwiek były w Twoim życiu takie okresy, kiedy rozważałaś/eś potrzebę ograniczenia swojego picia?
Jeżeli tak - to przypomnij sobie co poprzedziło te rozważania i postaw na kartce kreskę.
- czy zdarzyło Ci się kiedykolwiek, że odczuwałaś/eś wyrzuty sumienia, poczucie winy albo wstyd z powodu swojego picia, jego następstw czy swoich zachowań po wypiciu?
Jeżeli tak - to przypomnij sobie wydarzania, które poprzedziły te odczucia i postaw na kartce kreskę.
- czy zdarzyło Ci się kiedykolwiek, że rano po przebudzeniu, jedną z pierwszych czynności było wypicie alkoholu (także piwa) dla "uspokojenia nerwów" albo w celu zlikwidowania "kaca"?
Jeżeli tak - to postaw na kartce kreskę.
- czy zdarzyło Ci się kiedykolwiek chować alkohol przed innymi albo pić po kryjomu?
Jeżeli tak - to postaw na kartce kreskę.
Teraz policz wszystkie zapisane na kartce kreski.
Jeżeli znalazłeś tylko jedną kreskę to nie jest jeszcze źle, ale ? zastanów się co może być dalej. Jeżeli jest ich dwie lub więcej to oznacza, że picie alkoholu zaczęło stwarzać problemy. Odpowiedz sobie teraz na pytanie czy chcesz mieć tych problemów jeszcze więcej. Zastanów się też czy nie warto porozmawiać na temat Twojego picia ze specjalistą. Myślę, że warto!
Jeżeli nadal nie wiesz co dalej robić i jaką podjąć decyzję - czytaj dalej i odpowiedz sobie na kolejne pytania, a po każdej odpowiedzi "tak" - również postaw na kartce kreskę.
- czy odczuwałeś kiedykolwiek potrzebę wypicia, a czasami nawet poczucie przymusu picia lub tzw. "głód" alkoholu (występujące zarówno w okresie utrzymywania abstynencji jak i podczas picia)?
- czy nasunęła Ci się kiedykolwiek myśl, że ostatnio miewasz trudności w kontrolowaniu swojego picia (np. czasami wypijasz więcej alkoholu niż planowałaś/eś, pijesz częściej niż planowałaś/eś, miewasz trudność w przerwaniu rozpoczętego picia, a czasami jest Ci trudno odmówić sobie wypicia alkoholu)?
- czy kiedykolwiek piłaś/eś alkohol w celu poprawienia złego samopoczucia po "przepiciu" (wypijałaś/eś tzw. "klina" )?
- czy kiedykolwiek zaobserwowałaś/eś obecność bardzo przykrych dolegliwości fizycznych i/lub bardzo złego samopoczucia psychicznego, przy próbach przerwania picia lub następnego dnia po "przepiciu" (np. niektóre spośród takich objawów jak: silne osłabienie, nudności, wymioty, biegunki, nadmierna potliwość, drżenie rąk lub/i całego ciała, drażliwość, niepokój, lęki, "depresja", niemożność zaśnięcia, przerywany sen z koszmarami itp.)?
- czy obecnie reagujesz na alkohol inaczej niż kiedyś (masz na przykład "mocniejszą" lub "słabszą" głowę)?
- czy w ostatnim okresie Twoje kontakty z alkoholem nie ograniczają się najczęściej do dwóch możliwości (albo całkowita, wielomiesięczna czy nawet wieloletnia abstynencja, albo parodniowe czy wielodniowe picie alkoholu czyli tzw. "ciąg", który wcale nie musi wiązać się z upijaniem się i opuszczaniem pracy);
- czy przypadkiem nie zrezygnowałaś/eś, na rzecz picia, z niektórych przyjemności i zainteresowań (np. masz mniej czasu dla rodziny, na swoje hobby, natomiast coraz więcej czasu zajmuje Ci "odzyskiwanie formy" po piciu czy też odrabianie zaległości powstałych podczas picia, zdobywanie pieniędzy na picie, poszukiwanie okazji do wypicia czy też samo picie), a może zmieniłeś pracę, albo wykonywany zawód w związku z piciem?
- czy zdarzało Ci się pić alkohol wbrew zaleceniom lekarza, pomimo kłopotów finansowych czy też problemów rodzinnych, zawodowych, prawnych itp., o których wiadomo, że mogły mieć związek z piciem alkoholu?
Tym razem także policz wszystkie zapisane na kartce kreski. Jeżeli jest ich trzy lub więcej to nie ulega wątpliwości, że powinieneś zgłosić się do specjalisty, bo najprawdopodobniej jesteś chora/y tzn. uzależniona/y od alkoholu.
Wiem doskonale, że podjęcie takiej decyzji jest niezmiernie trudne. Szczególnie w sytuacji, kiedy niektórzy Twoi znajomi łączą alkoholizm z tym wszystkim co jest złe, grzeszne, społecznie nieakceptowane. Czy myślisz podobnie jak oni? Musisz wiedzieć, że prawda jest zupełnie inna, bowiem:
alkoholizm czyli uzależnienie od alkoholu jest to
choroba niezawiniona, podobna do wielu innych,
choroba, na której przebieg można mieć wpływ i którą można zatrzymać.
dr n. med. Bohdan T. Woronowicz
|
